Category Archives: Porady

porady z zakresu prawa

Wygaśnięcie hipoteki przymusowej

Hipoteka przymusowa stanowi jedno z zabezpieczeń prawnych, które są wprowadzane w celu zapewnienia realizacji roszczeń wierzyciela przeciwko dłużnikowi. Jest to forma zabezpieczenia, która pozwala wierzycielowi na zaspokojenie swojego roszczenia z nieruchomości, na której hipoteka została ustanowiona, w przypadku gdy dłużnik nie wywiąże się z zobowiązania.

Hipoteka przymusowa wygasa w kilku sytuacjach, które są przewidziane w prawie. W polskim prawie, regulacje dotyczące wygaśnięcia hipoteki przymusowej można znaleźć w Kodeksie cywilnym.

  1. Spłata długu: Pierwszym i najbardziej oczywistym sposobem na wygaśnięcie hipoteki przymusowej jest spłata długu, którego zabezpieczeniem jest hipoteka. Kiedy dług jest całkowicie spłacony, hipoteka przymusowa wygasa automatycznie.
  2. Zasiedzenie: Hipoteka przymusowa może wygasnąć na skutek zasiedzenia. Oznacza to, że jeśli przez określony czas (np. 10 lat) wierzyciel nie podejmie działań mających na celu dochodzenia swojego roszczenia, hipoteka przymusowa może wygasnąć.
  3. Umorzenie postępowania egzekucyjnego: Hipoteka przymusowa może wygasnąć w wyniku umorzenia postępowania egzekucyjnego. Jeśli wierzyciel umorzy postępowanie egzekucyjne, hipoteka przymusowa wygasa.
  4. Zrzeczenie się przez wierzyciela: Wierzyciel może zrzec się hipoteki przymusowej. Jeśli to zrobi, hipoteka wygasa.
  5. Wykreślenie hipoteki przymusowej z księgi wieczystej: Hipoteka przymusowa wygasa również w wyniku jej wykreślenia z księgi wieczystej.

Wszystkie te sytuacje powodują wygaśnięcie hipoteki przymusowej, ale wymagają dokonania odpowiednich czynności prawnych lub spełnienia określonych warunków. W związku z tym, konieczne może być skonsultowanie się z prawnikiem lub doradcą prawnym w celu prawidłowego poradzenia sobie z tą kwestią.

Odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego

Podstawą prawną odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego jest art. 305 § 1 k.p.k. w brzmieniu: niezwłocznie po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest wydać postanowienie o wszczęciu lub odmowie wszczęcia śledztwa.

Cytowany przepis odnosi zarówno do śledztwa jak i do dochodzenia zgodnie z dyspozycją art. 325a k.p.k.: przepisy dotyczące śledztwa stosuje się odpowiednio do dochodzenia, jeżeli przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej. W Rozdziale 36a „Dochodzenie” Kodeksu Postępowania Karnego brak odrębnego uregulowania omawianej czynności, odmiennego od zapisu art. 305 § 1 Kodeksu postępowania karnego.

Z powyższego zapisu można wyprowadzić wniosek, że jeżeli nie ma podstaw do wszczęcia postępowania przygotowawczego należy odmówić jego wszczęcia. Ewentualne wątpliwości w tym zakresie usuwa się drogą przeprowadzenia czynności sprawdzających – w trybie art. 307 § 1-5 Kodeksu postępowania karnego. Należy przy tym podkreślić, że nie ma możliwości wydania postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia w przypadku uprzedniego wykonania czynności w niezbędnym zakresie – w trybie art. 308 § 1-6 Kodeksu postępowania karnego, lub wykroczenia poza zakres możliwych do wykonania czynności procesowych wskazanych w art. 307 § 3 Kodeksu postępowania karnego. W opisanych przypadkach mamy do czynienia z faktycznym wszczęciem postępowania i forma jego zakończenia po upływie zakreślonego w art. 308 § 5 Kodeksu postępowania karnego 5-dniowego terminu jest odmienna.

Wydanie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego w zasadzie wchodzi w grę w razie istnienia zawiadomienia o przestępstwie. Wynika to z treści art. 305 § 1 Kodeksu postępowania karnego. Jeśli więc brak oficjalnego zawiadomienia o przestępstwie bezprzedmiotowa staje się kwestia postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. Z zatem w sytuacji, gdy źródłem informacji o przestępstwie jest informacja własna Policji, wiadomość anonimowa, czy też dane uzyskane za pomocą mediów, które po sprawdzeniu nie dają podstaw do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia nie wydaje się postanowienia o odmowie wszczęcia, lecz kończy czynności notatką urzędową, w której należy uzasadnić odstąpienie od wszczęcia postępowania. Decyzję w tej kwestii podejmuje kierownik komórki wyjaśniającej sprawę, ewentualne kierownik jednostki.

W przypadku, gdy anonimowe zawiadomienie zostało przekazane Policji przez prokuratora należy po wyjaśnieniu sprawy zawiadomić go o wynikach sprawdzenia (95 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dn. 11.04.1992r RWUPJOP z późniejszymi zmianami).

Przy sporządzaniu postanowienia o odmowie wszczęcia  postępowania przygotowawczego niezbędne jest powołanie właściwego przepisu z art. 17 Kodeksu postępowania karnego, który określa przeszkody procesowe uniemożliwiające wszczęcie postępowania przygotowawczego, czyli tzw. przesłanki ujemne.

Postępowanie sprawdzające

Nakaz wszczęcia postępowania zostanie wydany tylko wtedy, gdy prokuratura ma podstawy, by sądzić, że przestępstwo zostało popełnione.

W związku z tym poziom informacji o przestępstwie zawarty w zgłoszeniu może być niewystarczający do wszczęcia śledztwa. Sztuka. 307 § 1 kpk pozwala na zwrócenie się z tym problemem (w razie potrzeby) do uzupełnienia danych zawartych w zawiadomieniu w wyznaczonym terminie lub zweryfikowania stanu faktycznego sprawy.

Dane zawarte w zawiadomieniu można również uzupełnić poprzez przesłuchanie osoby dokonującej zawiadomienia w charakterze świadka (§ 307 ust. 3 Kodeksu postępowania karnego).

Żądanie uzupełnienia protokołu może dotyczyć wskazania lub wyjaśnienia okoliczności popełnionego przestępstwa oraz dostarczenia odpowiednich dowodów, jeżeli wynikają one z treści protokołu.

Jeżeli uzupełnienie danych zawartych w zawiadomieniu okaże się niewystarczające, organ procesowy powinien zbadać stan faktyczny w tym zakresie.

Weryfikacja ta – zwana procedurą przesiewową – odbywa się często poprzez zbieranie dokumentów, wywiady, rozmowy z obywatelami, czasem wymagane są dodatkowe inspekcje, przeprowadzana jest inwentaryzacja, czasem czynności kontrolne przybierają formę czynności operacyjno-rozpoznawczych, w szczególności:

  • pisemny wniosek do właściwej instytucji o potwierdzenie faktów lub zdarzeń ze wskazaniem daty udzielenia odpowiedzi,
  • otrzymanie dodatkowych informacji od przedstawiciela uszkodzonego obiektu lub organu kontrolnego,
  • wezwać zgłaszającego do złożenia dodatkowych dokumentów lub oświadczeń niezbędnych do prawidłowej oceny zdarzenia, wskazując termin ich złożenia,
  • uzyskanie dokumentów medycznych od pokrzywdzonego lub z prokuratury,
  • wdrażanie działań wdrożeniowych i rozpoznawczych.

W ramach czynności sprawdzających nie wolno przesłuchiwać podejrzanego, świadków (poza przypadkiem wymienionym powyżej), oględzin, nie wykonywać czynności podlegających zgłoszeniu, z jeszcze jednym wyjątkiem, jakim jest akceptacja skarga karna.

Notatki urzędowe tworzone są z czynności kontrolnych i dołączane do akt. Możesz również dołączyć pisemne oświadczenia od osób fizycznych.

Procedura weryfikacji musi zostać zakończona nie później niż 30 dni po otrzymaniu powiadomienia (§ 307 ust. 1 Kodeksu postępowania karnego). To jest termin nauczania.

W takim przypadku należy wszcząć postępowanie przygotowawcze lub odrzucić jego wszczęcie, o czym poszkodowany i składający reklamację zostaną poinformowane.

Czynności podjęte przez organy ścigania w związku ze złożonym zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa nie mogą być kwestionowane przez sygnalistę, jeżeli nie zostaną zawiadomione w terminie 6 tygodni od wszczęcia lub odrzucenia postępowania (art. 306 par. kpk) .

Podstawowe prawa pokrzywdzonego

  1. Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym jest stroną uprawnioną do działania we własnym imieniu i zgodnie z własnym interesem (artykuł 299 § 1 Kodeksu postępowania karnego).
  2. Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje (artykuł 51 § 2 i 3 Kodeksu postępowania karnego).
  3. Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje (artykuł 51 § 3 Kodeksu postępowania karnego).
  4. W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać najbliższe osoby, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator działając z urzędu (artykuł 52 § 1 Kodeksu postępowania karnego).
  5. Za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu (artykuł 51 § 1 Kodeksu postępowania karnego). Pokrzywdzony może też w toku postępowania karnego ustanowić swojego pełnomocnika (artykuł 87 § 1 Kodeksu postępowania karnego).
  6. Pokrzywdzony może złożyć wniosek o wyłączenie sędziego, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie (artykuł 42 § 1 Kodeksu postępowania karnego).
  7. Jeżeli pokrzywdzony wykaże, że warunki materialne nie pozwalają mu na poniesienie kosztów związanych z pełnomocnictwem bez uszczerbku dla siebie i rodziny, może złożyć do prokuratora (w postępowaniu przygotowawczym) lub do sądu (w postępowaniu sądowym) wniosek           o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu (artykuł 87 § 1 i 88 § 1 Kodeksu postępowania karnego).
  8. Każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję (artykuł 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego). Jeżeli osoba lub instytucja, która złożyła zawiadomienie       o przestępstwie nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo do prokuratora powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie (artykuł 306 § 3 Kodeksu postępowania karnego, artykuł 325a Kodeksu postępowania karnego).
  9. W razie złożenia przez pokrzywdzonego wniosku o ściganie niektórych sprawców, obowiązek ścigania obejmuje również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we wniosku. Przepis ten nie dotyczy najbliższych osoby składającej wniosek (artykuł 12 § 2 Kodeksu postępowania karnego). Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu – do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej; nie dotyczy to przestępstwa określonego w artykule 197 Kodeksu karnego (artykuł 12 § 3 Kodeksu postępowania karnego).
  10. Jeżeli pokrzywdzony nie ukończył 15 lat, czynności z jego udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro postępowania stoi na przeszkodzie (artykuł 171 § 3 Kodeksu postępowania karnego).
  11. W sprawach o przestępstwa określone w rozdziale XXV Kodeksu karnego (przeciwko wolności seksualnej i obyczajowości) pokrzywdzonego, który w chwili czynu nie ukończył 15 lat, powinno się przesłuchiwać w charakterze świadka tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania lub zażąda tego podejrzany, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego (artykuł 185a § 1 Kodeksu postępowania karnego).
  12. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec pokrzywdzonego występującego w charakterze świadka lub wobec jego najbliższej osoby, w związku z postępowaniem może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości sądu lub prokuratora. W takim wypadku pisma procesowe doręcza się wówczas do instytucji, w której pokrzywdzony jest zatrudniony lub na inny wskazany przez niego adres (artykuł 191 § 3 Kodeksu postępowania karnego).
  13. Przesłuchanie pokrzywdzonego w charakterze świadka może nastąpić przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość (artykuł 177 § la Kodeksu postępowania karnego).
  14. Pokrzywdzonego, który nie może się stawić na wezwanie z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody, można przesłuchać w miejscu jego pobytu (artykuł 177 § 2 Kodeksu postępowania karnego).
  15. W razie okazania innej osoby- pokrzywdzonemu, może on domagać się, aby czynność tę przeprowadzono w sposób wyłączający możliwość jego rozpoznania przez osobę rozpoznawaną (artykuł 173 § 2 Kodeksu postępowania karnego).
  16. Pokrzywdzony może składać wnioski o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia (artykuł 315 § 1 Kodeksu postępowania karnego, artykuł 325a Kodeksu postępowania karnego).
  17. Jeżeli czynności śledztwa lub dochodzenia nie będzie można powtórzyć na rozprawie, pokrzywdzony i jego przedstawiciel ustawowy, mogą być dopuszczeni do tej czynności, chyba że w razie zwłoki, zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu. Prokurator może także dopuścić pokrzywdzonego do udziału w innych czynnościach śledztwa lub dochodzenia (artykuł 316 § 1, artykuł 317 Kodeksu postępowania karnego, artykuł 325a Kodeksu postępowania karnego).
  18. Organ prowadzący postępowanie przygotowawcze ma obowiązek doręczenia pokrzywdzonemu odpisu postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych albo instytucji naukowej lub specjalistycznej oraz zezwala na wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłego i zapoznaniu się z opinią (artykuł 318 Kodeksu postępowania karnego).
  19. Pokrzywdzony w toku śledztwa lub dochodzenia może zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie (artykuł 316 § 3 Kodeksu postępowania karnego).
  20. Pokrzywdzony uczestniczący w czynnościach podpisując protokół może zgłosić zarzuty co do jego treści (artykuł 150 §2 Kodeksu postępowania karnego).
  21. Pokrzywdzony może żądać odpisu protokołu czynności, w której uczestniczył lub miał prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niego lub sporządzonego z jego udziałem oraz na jego wniosek odpłatnie wydaje mu się kserokopię dokumentów z akt sprawy, a za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze może on otrzymać odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie (artykuł 156 § 2 i 5 Kodeksu postępowania karnego i artykuł 157 § 3 Kodeksu postępowania karnego).
  22. Pokrzywdzony ma prawo otrzymać na swój koszt po jednej kopii zapisu dźwiękowego lub obrazu utrwalonego w ten sposób czynności procesowej (artykuł 147 § 4 Kodeksu postępowania karnego).
  23. Pokrzywdzony, za zgodą prowadzącego postępowanie, może w toku tego postępowania przeglądać akta i sporządzać z nich odpisy, a także złożyć zażalenie na odmowę udostępnienia akt (artykuł 156 § 1 i 5 Kodeksu postępowania karnego, artykuł 159 Kodeksu postępowania karnego).
  24. Pokrzywdzonemu przysługuje zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia oraz na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia. W związku z tym przysługuje mu prawo przejrzenia akt (artykuł 306 § 1 Kodeksu postępowania karnego, artykuł 325a Kodeksu postępowania karnego). Pokrzywdzonemu przysługuje również złożenie zażalenia na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia, naruszające jego prawa (artykuł 302 § 2 Kodeksu postępowania karnego).
  25. Pokrzywdzony może złożyć wniosek lub wyrazić zgodę na złożony wniosek podejrzanego o skierowanie sprawy przez prokuratora do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między nim a podejrzanym (artykuł 23a Kodeksu postępowania karnego).
  26. Pokrzywdzony może wnieść do sądu akt oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Termin do wniesienia aktu oskarżenia wynosi miesiąc od doręczenia pokrzywdzonemu zawiadomienia o postanowieniu. Akt oskarżenia powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata (artykuł 55 § 1 i 2 Kodeksu postępowania karnego).
  27. Pokrzywdzony po wniesieniu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego, może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego złożyć oświadczenie, że chce działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego (artykuł 53 i 54 Kodeksu postępowania karnego) lub powoda cywilnego (artykuł 62 Kodeksu postępowania karnego). Jeżeli pokrzywdzony wystąpił z powództwem cywilnym w toku postępowania przygotowawczego, może żądać również jego zabezpieczenia. Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczenia przysługuje zażalenie do sądu (artykuł 69 § 2 i 3 Kodeksu postępowania karnego).
  28. Pokrzywdzony, jako oskarżyciel posiłkowy, ma prawo składać wnioski dowodowe, być obecnym na całej rozprawie, zadawać pytania przesłuchiwanym osobom oraz złożyć apelację od wyroku. Jeżeli wyrok został wydany przez sąd okręgowy – apelacja musi być sporządzona i podpisana przez adwokata (artykuł 446 Kodeksu postępowania karnego).
  29. W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego, w którym zgłoszone było powództwo cywilne, pokrzywdzony, w terminie 30 dni od daty doręczenia postanowienia, może żądać przekazania sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych (artykuł 69 § 4 Kodeksu postępowania karnego).
  30. W razie skazania sprawcy za czyn określony w artykuł 46 k.k., pokrzywdzony (lub inna uprawniona osoba) ma prawo zwrócić się do sądu, aż do zakończenia przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej (artykuł 49a Kodeksu postępowania karnego), z wnioskiem o orzeczenie obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody w całości lub części.
  31. W razie uchylenia lub zmiany tymczasowego aresztowania wobec podejrzanego na inny środek zapobiegawczy, prokurator powiadamia o tym niezwłocznie pokrzywdzonego (chyba, że pokrzywdzony oświadczy, że z takiego uprawnienia rezygnuje, o czym winien być wcześniej pouczony (artykuł 253 § 3 Kodeksu postępowania karnego).

Obowiązek zawiadomienia o przestępstwie

Obowiązek społeczny:

Artykuł 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego stanowi, że każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzę­du ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję.

Jest to obowiązek społeczny, bo za jego niewykonanie nie grozi żadna kara. Obowiązek ten powi­nien wynikać z poczucia odpowiedzialności, uczciwości, uczulenia na zło i ludzką krzywdę.

Obowiązek prawny obywatela:

Jeżeli jednak przestępstwo charakteryzuje się szczególnie wysoką szkodliwością społeczną, obowią­zek zawiadomienia o nich organów ścigania staje się obowiązkiem prawnym. Obowiązek taki wynika z art. 240 § 1 kk, który stanowi „Kto, mając wiarygodną wiadomość o ka­ralnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w:

art. 118 k.k. – ludobójstwo

art. 118a k.k. – ludobójstwo o charakterze terrorystycznym,

art.120 k.k. – stosowanie środków masowej zagłady

art. 121 k.k. – wytwarzanie, gromadzenie środków masowej zagłady,

art. 122 k.k. – ataki zbrojne na obiekty cywilne i neutralne,

art. 123 k.k. – zabójstwo wojenne

art. 124 k.k. – zbrodnie wojenne

art. 127 k.k. – zamach na niepodległość RP,

art. 128 k.k. – zdrada dyplomatyczna,

art. 130 k.k. – szpiegostwo,

art. 134 k.k. – zamach na życie Prezydenta RP,

art. 140 k.k. – zamach na jednostkę Sił Zbrojnych RP,

art. 148 k.k. – zabójstwo,

art. 163 k.k. – sprowadzenie katastrofy,

art. 166 k.k. – terrorystyczne przejęcia statku,

art. 189 k.k. – pozbawienie wolności

art. 189a k.k. – handel ludźmi,

art. 252 k.k. – wzięcie zakładnika,

nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności.

Wyjątki: w myśl art. 240 § 2 kk, nie popełnia przestępstwa określonego, w § 1, kto zaniechał zawiadomienia, mając dostateczną podstawę do przypuszczenia, że wymieniony w § 1 organ wie o przygotowanym, usiłowanym lub dokonanym czynie zabronionym; nie popełnia przestępstwa również ten, kto zapobiegł popełnieniu przygotowywanego lub usiłowanego czynu zabronionego określonego w § 1. Natomiast w myśl art. 240 § 3 kk, nie podlega karze, kto zaniechał zawiadomienia z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym.

Osobą najbliższą (art.115 § 11 kk) jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.

Obowiązek prawny instytucji:

Art. 304 § 2 kpk nakłada na instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją dzia­łalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, obowiązek niezwłocznego zawiadomienia o tym prokuratora lub Policję, a nadto obowiązek wykonania niezbędnych czynności zabezpieczających ślady i dowody przestępstwa przed ich zatarciem, do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia.

Z ramienia instytucji do zawiadomienia o przestępstwie zobowiązani są przede wszystkim osoby zajmujące kierownicze stanowiska, np. dyrektorzy, ich zastępcy, główni księgowi, kierownicy dzia­łów. Konsekwencje niedopełnienia obowiązku – art. 231 kk.

Na podstawie art. 572 Kodeksu postępowania cywilnego m.in. policja i inne instytucje mają cywilnoprawny obowiązek zawiadomić sąd rodzinny  o zdarzeniach uzasadniających wszczęcie postępowania tego sądu z urzędu. Zaniechanie tego obowiązku może wyczerpywać znamiona art. 231 k.k.

Przebieg dochodzenia

W odróżnieniu od śledztwa dochodzenie charakteryzuje się brakiem konieczności wykonywania niektórych czynności procesowych. Oczywiście uproszczenie procedury nie jest obligatoryjne a pozostawiono je uznaniu organu prowadzącego dochodzenie. Nie ma różnic w zakresie odmowy wszczęcia, umorzenia lub zawieszenia pomiędzy dochodzeniem a śledztwem – postanowienia we wskazanym zakresie wydaje Policja a zatwierdza prokurator, przy czym nie wymagają one sporządzenia uzasadnienia i mogą być zamieszczone w jednym protokole przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania zawiadamiającego w charakterze świadka oraz przyjęcia wniosku o ściganie (art. 305 § 3 kpk i art. 325 e § 1 i 2 kpk). Prokurator również decyduje, co do dowodów rzeczowych po zakończeniu postępowania (art. 325 e § 2 kpk). Postanowienie o wszczęciu dochodzenia nie jest zatwierdzane przez prokuratora ani nie jest wymagane powiadomienie go o tej czynności i nie wymaga sporządzenia uzasadnienia (art. 325 e § 2 i 3 kpk).

W dochodzeniu nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz wydanie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, chyba, że podejrzany jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany (art. 325 g § 1 kpk). Należy pamiętać, że gdy podejrzany nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim należy mu obligatoryjnie m. in. doręczyć postanowienie o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów wraz z tłumaczeniem jak również, co najmniej ogłosić za jego zgodą przetłumaczone orzeczenie kończące postępowanie tzn. w omawianym przypadku postanowienie o zamknięciu dochodzenia (art. 72 kpk). Jest to norma gwarancyjna i pomimo, iż dochodzenie nie wymaga wykonywania tych czynności należy je przeprowadzić.

Istnieje obowiązek powiadomienia osoby podejrzanej o treści zarzutu wpisanego do protokółu przesłuchania (art. 325g § 2 kpk) i przesłuchanie jej. Od tej chwili osoba ta uważana jest za podejrzanego. Podejrzany może żądać ustnego uzasadnienia podstaw zarzutu jak i sporządzenia pisemnego uzasadnienia. O tym prawie należy go pouczyć. Uprawnienie to przysługuje mu do czasu zawiadomienia o terminie zaznajomienia z materiałami a gdy tej czynności nie żąda do czasu zamknięcia dochodzenia (art. 313 § 3 kpk). Zgłoszenie żądania uzasadnienia nakłada na organ procesowy obowiązek sporządzenia zarówno postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jego uzasadnienia oraz zapoznania z jego treścią podejrzanego -art. 325a i art. 313 § 3 kpk.

Jeżeli w toku dochodzenia zajdzie potrzeba zarzucenia dodatkowego czynu lub zmiana dotychczasowego zarzutu, to realizacja tego następuje poprzez przesłuchanie podejrzanego, co do treści uzupełnionego lub zmienionego zarzutu (art. 314 kpk). W przypadku, gdy nowy czyn lub czyn w zmienionej postaci nie może być ścigany w formie dochodzenia wszczyna się śledztwo i wydaje postanowienie o przedstawieniu zarzutu. Czynności związane z przedstawieniem zarzutów określone w art. 313 – 314 kpk są wymagane w stosunku do podejrzanego, który jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany – może mieć to miejsce w sprawach o przestępstwa określone w art. 325 c pkt 1 kpk.

Zaznajomienie podejrzanego z materiałami odbywa się na takich samych zasadach jak w śledztwie (art. 325a kpk). Nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o zamknięciu dochodzenia, chyba, że podejrzany jest zatrzymany lub tymczasowo aresztowany (art. 325 g § 1 kpk).

Dochodzenie może być zakończone poprzez wydanie postanowienia o umorzeniu lub poprzez sporządzenie aktu oskarżenia przez Policję albo organ wskazany w art. 325 d kpk (art. 331 § 1, 332 § 3 kpk), przy czym sporządzony przez Policję akt oskarżenia jest zatwierdzany przez prokuratora i nie wymaga uzasadnienia. Policja nie jest organem uprawnionym do wnoszenia i popierania aktu oskarżenia przed sądem (art. 331 § 1 kpk).

Ponadto organy prowadzące dochodzenie, w obecnej nowelizacji uzyskały uprawnienie prokuratora wynikające z art. 23a kpk – mogą z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i podejrzanego skierować sprawę na drogę mediacji (art. 325 i § 2 kpk).

Podjęcie lub wznowienie umorzonego dochodzenia oraz podjecie zawieszonego dochodzenia następuje odpowiednio jak w śledztwie, przy czym nie dotyczy to podjęcia dochodzenia umorzonego na zasadzie art. 325 f kpk.

Należy zaznaczyć, iż dochodzenie jako forma prowadzenia postępowania przygotowawczego może przybrać postać dochodzenia zapiskowego, opisaną w art. 325 h. Przepis ten mówi, że dochodzenie można ograniczyć do ustalenia czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania. Należy jednak dokonać czynności przewidzianych w art. 321 kpk tj. zaznajomić podejrzanego z materiałami na jego lub jego obrońcy wniosek oraz w art. 329 g § 2 kpk – przesłuchać podejrzanego i pokrzywdzonego oraz przeprowadzić i utrwalić w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć. Utrwalenie innych czynności dowodowych następuje w formie protokółu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności – przepis art. 148 § 2 kpk zdanie pierwsze nie stosuje się tzn. nie ma obowiązku zamieszczania zeznań do protokołu z możliwą dokładnością. Artykuł 319 kpk dotyczący postępowania zapiskowego w obecnym brzmieniu od dnia 01 lipca 2003r. został uchylony.

Dochodzenie, które nie stwarza dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych prowadzone przez okres, co najmniej 5 dni od dnia wszczęcia bądź podjęcia czynności w trybie art. 308 § 1 kpk może być umorzone i wpisane do rejestru przestępstw. (art. 325 f § 1 kpk) – tzw. dochodzenie rejestrowe.

Jest to nowa instytucja wprowadzona omawianą nowelizacją zwana dalej postępowaniem rejestrowym. Nie jest ona samodzielną formą postępowania przygotowawczego a szczególna postacią dochodzenia. Postać rejestrowa dochodzenia (zarówno wszczętego jak i w niezbędnym zakresie) polega na tym, że może ona nie być kontynuowana i jest szybko zakończona w przypadku nie wykrycia sprawcy czynu (jest to jedyna przesłanka umorzenia dochodzenia umożliwiająca wpisanie postępowania do rejestru przestępstw). Postępowanie takie można z formalnego punktu widzenia prowadzić w każdej sprawie, w której prowadzi się dochodzenie. Podstawą prawną jest art. 325 f kpk – „jeżeli dane uzyskane w toku prowadzonego przez okres, co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw ”.

Przepis nie wskazuje maksymalnego okresu w jakim może być umorzone dochodzenie i wpisanie sprawy do rejestru przestępstw. Gdy nie zostało wszczęte dochodzenie a czynności ograniczyły się do postępowania w niezbędnym zakresie zastosowanie ma ogólna reguła, iż nie może ono trwać dłużej niż 5 dni od chwili podjęcia pierwszej czynności. W przypadku, gdy nastąpiło formalne wszczęcie dochodzenia musi być ono prowadzone przez okres, co najmniej 5 dni tzn. umorzenie postępowania może nastąpić dopiero w szóstym i dalszych dniach czynności. Postępowanie w niezbędnym zakresie oraz dochodzenie prowadzone na zasadzie art. 325 f § 1 kpk kończy się postanowieniem umorzeniu z powodu niewykrycia sprawcy. Postanowienie takie musi zawierać musi zawierać dwa elementy:

  1. o umorzeniu,
  2. o wpisaniu do rejestru przestępstw.

Jeżeli istnieje perspektywa, że określona czynność może doprowadzić do wykrycia sprawcy nie jest dopuszczalne umorzenie dochodzenia. Postanowienie o umorzeniu postępowania w tym trybie wydaje Policja i może być ono zamieszczone w protokole określonym w art. 304a kpk (art. 325 e § 1 kpk) i nie wymaga uzasadnienia. Zatwierdza je prokurator (art. 325 e § 1 kpk). Dopiero po zatwierdzeniu postanowienia o umorzeniu można wpisać postępowanie do rejestru przestępstw. Z formalnego punktu z dochodzeniem rejestrowym mamy do czynienie dopiero wówczas, gdy zapadnie decyzja o jego umorzeniu. W związku z tym nie należy, już od momentu zawiadomienia o przestępstwie wykonywać czynności ukierunkowanych wyłącznie na umorzenie rejestrowe. Kodeks postępowania nie określa sposobu prowadzenia rejestru przestępstw, jak również nie ma delegacji dla ministra. Kwestia ta powinna być uregulowana – zarządzeniem Komendanta Głównego Policji. Na postanowienie o umorzeniu przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych – art.325 f § 4kpk.

Po umorzeniu dochodzenia Policja zobowiązana jest do prowadzenia, na podstawie odrębnych przepisów czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów.- art. 325 f § 2 kpk. Zgodnie z art. 325 f § 3 kpk – jeżeli zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy – Policja wydaje postanowienie o podjęcie na nowo dochodzenia. Nie ma tu zastosowanie art. 327 § 1 kpk – a więc nie wchodzą tu zasady ogólne podjęcia. Postanowienie to nie wymaga zatwierdzenia przez prokuratora i nie musi być on o nim informowany (art. 325 f § 3 kpk). Pogląd odrębny, iż postanowienie to wymaga jednak zatwierdzenia przez prokuratora reprezentuje Ryszard Stefański Z-ca Prokuratora Generalnego w oparciu o własną interpretację przepisów art. 325 f § 3 kpk w zw. z art.305 § 3 kpk zdanie drugie. Postanowienie o podjęciu umorzonego dochodzenia wymaga sporządzenia uzasadnienia. O podjęciu należy poinformować osoby wskazane w art. 305 § 4 kpk. Podobnie kontrowersyjnym problemem jest możliwość dokonywania czynności procesowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia o podjęciu dochodzenia. W tym przypadku należy zgodzić się ze zdaniem R. Stefańskiego, iż art. 327 § 3 kpk nie został wyłączony i czynności takie może wykonać prokurator lub Policja na zlecenie prokuratora.

Egzekucja komornicza prywatnego zobowiązania z konta bankowego spółki jawnej

Klika dni temu komornik zajął konto w banku którego właścicielem jest spółka jawna prowadzona przeze mnie i moją wspólniczkę. Niestety mam dług prywatny którego nie byłem wstanie wcześniej spłacić, ale czy komornik w takiej sytuacji może zając rachunek bankowy spółki jawnej w której jestem tylko jednym z właścicieli?

Odpowiedź:

Pieniądze gromadzone na rachunku bankowym spółki jawnej nie podlegają zajęciu na drodze egzekucji komorniczej, gdyż na tym etapie nie są one własnością wspólników jako osób fizycznych tylko spółki.

Należy zwrócic uwagę na art. 28 Kodeksu spółek handlowych „Majątek spółki stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia”., które świadczy również o odrębnej podmiotowości prawnej spółki od wspólnika.

Dalej w zgodzie z Art. 62. § 1. „W czasie trwania spółki wierzyciel wspólnika może uzyskać zajęcie tylko tych praw służących wspólnikowi z tytułu udziału w spółce, którymi wspólnikowi wolno rozporządzać.”
oraz § 2 „Jeżeli w ciągu ostatnich sześciu miesięcy przeprowadzono bezskutecznie egzekucję z ruchomości wspólnika, wówczas jego wierzyciel, który na podstawie tytułu egzekucyjnego uzyskał zajęcie roszczeń służących wspólnikowi w przypadku jego wystąpienia lub rozwiązania spółki, może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego, nawet gdy umowa spółki była zawarta na czas oznaczony. Jeżeli umowa spółki przewiduje krótszy termin wypowiedzenia, wierzyciel może skorzystać z terminu umownego.”

Podstawowe prawa każdego wspólnika w spółce jawnej to:

  • żądanie podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego;
  • żądanie do corocznego wypłacenia odsetek w wysokości 5% od swojego udziału kapitałowego – również w przypadku poniesienia straty przez spółkę;
  • wystąpienie ze spółki i uzyskanie odpowiedniego świadczenia.

Natomiast wspólnik spółki jawnej nie posiada prawa do rozporządzania swoimi udziałami w majątku spółki dotyczy to również konta bankowego spółki. Wspólnik jakiekolwiek roszczenie do gotówki znajdującej się na koncie bankowym spółki może mieć dopiero w chwili dokonania podziału zysku przez wspólników.
W zgodzie z powyższym wierzyciel może w drodze egzekucji komorniczej zająć Pana prawa wynikające z bycia wspólnikiem spółki jawnej na wypadek Pana wystąpienia ze spółki bądź też jej rozwiązania. Ponadto wierzyciel może również po półrocznej nieskutecznej egzekucji z Pana ruchomości, wypowiedzieć umowę spółki w Pana imieniu i dopiero wtedy otrzymać świadczenia, które przypadłyby Panu od spółki.
Wobec powyższego, jak nietrudno zauważyć działanie komornika w tym wypadku jest bezpodstawne i bezprawne, wobec tego należy niezwłocznie wystapić do komornika na piśmie o cofnięcie zajęcia konta bankowego spółki oraz podając przedstawione art. prawne poinformować go o tym iż naraża spółke jawną na szkodę finansową, a jego działanie jest bezprawne. Należy również skierować do banku pismo aby bank poinformował komornika, że konto nie należy do Pana jako osoby fizycznej, a do spółki jawnej w której jest Pan tylko jednym ze wspólników w związku z czym nie jest prawnie dozwolone prowadzenie egzekucji z tego konta w celu zaspokojenia Pana prywatnego zobowiązania.

Dodatkowo warto wnieść również skargę na czynności komornika do właściwego Sądu Rejonowego (co więcej, może się to okazać konieczne jeżeli pisemne upomnienie komornika nie przyniesie pożądanego rezultatu w postaci zwoleniania spod zajęcia konta bankowego spółki) wraz z przedstawieniem zaistniałej sytuacji. W tym wypadku proszę koniecznie pamiętać o terminie na wniesienie skargi, który wynosi 7 dni licząc od dnia w którym doszło do zajęcia konta bankowego spółki w zgodzie z Art. 767 § 4. „Skargę wnosi się do sądu w terminie tygodniowym od dnia czynności, gdy strona lub osoba, której prawo zostało przez czynność komornika naruszone bądź zagrożone, była przy czynności obecna lub była o jej terminie zawiadomiona, w innych wypadkach – od dnia zawiadomienia o dokonaniu czynności strony lub osoby, której prawo zostało przez czynności komornika naruszone bądź zagrożone, a w braku zawiadomienia – od dnia, w którym czynność powinna być dokonana. Odpis skargi sąd przesyła komornikowi, który w terminie trzech dni na piśmie sporządza uzasadnienie dokonania zaskarżonej czynności lub przyczyn jej zaniechania oraz przekazuje je wraz z aktami sprawy do sądu, do którego skargę wniesiono, chyba że skargę w całości uwzględnia, o czym zawiadamia sąd i skarżącego oraz zainteresowanych, których uwzględnienie skargi dotyczy.”

Zatrudnienie przez zagranicznego pracodawcę

Otrzymałem propozycję pracy na terenie Polski od firmy z Niemiec, która jednak nie posiada na terenie Polski oddziału ani przedstawicielstwa. Jednym z warunków pracodawcy jest to, abym przejął obowiązek płatnika składek na ubezpieczenie społeczne i podatku dochodowego. Czy takie rozwiązanie jest zgodne z prawem?

Odpowiedź:

Jeżeli Pana pracodawca nie posiada na terenie Polski oddziału, jak również przedstawicielstwa, a jego siedziba główna znajduje się na terytorium jednego z Państw członkowskich Unii Europejskiej to zarówno pracodawca ze swojej strony może podjąć się odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne za Pana, jak również może zawrzeć z Panem umowę na podstawie której to Pan przejmie jego obowiązki w powyższym zakresie w zgodzie z Art. 21 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009r. dot. wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

Należy zaznaczyć, że w tym drugim przypadku w którym to Pan staje się płatnikiem składek na ubezpieczenie, zobowiązany jest Pan do zarejestrowania się jako płatnik składek w oddziale Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwego dla Pana adresu zamieszkania.

Równocześnie należy pamiętać, że to na Panu w tej sytuacji będzie ciążył obowiązek odprowadzania zaliczek na podatek dochodowy w zgodzie z Art. 44 ust. 1a Ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, tj. zaliczki miesięczne na podatek dochodowy płatne w terminie do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu w którym uzyskał Pan dochód, a za miesiąc grudzień w terminie złożenia zeznania podatkowego, Art. 44 ust. 3a przedmiotowej Ustawy.

Reasumując, rozwiązanie jakie zaproponował Panu pracodawca jest jak najbardziej zgodne z obowiązującymi przepisami, niemniej jednak rodzi ono pewne obowiązki po Pana stronie które muszą zostać spełnione.

Podatek dochodowy od zysków z seszelskiej firmy

Od blisko trzech lat prowadzę sklep internetowy za pośrednictwem mojej firmy zarejestrowanej na Seszelach. Udało mi się rozkręcić biznes, wskutek czego zaczął on przynosić dość przyzwoite zyski, m. in. mogłem sobie w końcu pozwolić na zakup samochodu. Wczoraj otrzymałem wezwanie od mojego urzedu skarbowego w którym jestem wzywany do osobistego stawiennictwa w celu wyjaśnienia wysokości rzeczywistych osiąganych przeze mnie dochodów oraz ich sposobu rozliczania z Urzędem Skarbowym. Sytuacja ta jest dla mnie niezrozumiała ponieważ mój biznes zarejestrowany jest na Seszelach a w zgodzie z tamtejszymi przepisami podatek dochodowy od osób fizycznych wynosi 0%, jak zresztą poinformowała mnie firma która dla mnie zajmowała się rejestracją mojego biznesu.

Odpowiedź:

Oczywiście prawdą jest to, że podatek dochodowy od osób fizycznych na Seszelach wynosi 0%, niemniej jednak jeżeli zamieszkuje Pan na terenie Polski dłużej niż 183 dni w ciągu roku oraz tutaj znajduje się Pana centrum interesów osobistych lub gospodarczych to pomimo zarejestrowania firmy na Seszelach jest Pan zobowiązany rozliczać się z podatku dochodowego z tutejszym Urzędem Skarbowym w zgodzie z Art. 3 ust. 1 i 1a Ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych.

W związku z powyższym Urząd Skarbowy miał prawo wezwać Pana do osobistego stawiennictwa w celu złożenia wyjaśnień, natomiast samo zdarzenie może być dla Pana o tyle niekorzystne, że może pociągać ze sobą dalsze konsekwencje. W zgodzie z Art.54.§1. Kodeksu karno skarbowego „Podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie,
podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.”

Kluczowe znaczenie dla Pana sprawy będzie miała łączna wysokość niezapłaconego podatku na rzecz Urzędu Skarbowego, podstawa prawna Art.54.§2 kks. „Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych.” oraz Art.54.§3 kks. „Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe.”.

Stąd też wskazane jest aby jak najszybciej dokonał Pan korekty złożonej przez siebie deklaracji podatkowej (PIT) oraz wysłał ją do właściwego Urzędu Skarbowego wraz z opłaceniem w całości zaległego podatku wobec US, Art.16a. kks. „Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną, w rozumieniu przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa lub ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65, z późn. zm.1)), korektę deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.”.

Ponadto warto w tym miejscu zaznaczyć, że w podobnych sprawach na decyzję urzędu wpływ mogą mieć wszystkie faktyczne okoliczności danej sprawy, które ostatecznie doprowadziły do niezapłacania podatku, stąd też jeżeli rzeczywiście został Pan wprowadzony w błąd przez biuro, które wykonywało dla Pana usługę rejestracji firmy w Republice Seszeli to należy ten fakt również wykazać podczas udzielania wyjaśnień w US, jeżeli posiada Pan w tej sprawie jakąś korespondencję to będzie ona dodatkowym dowodem na to, że zwłoka w zapłacie podatku nie była oznaką Pana złej woli, a jedynie wynikiem nieświadomie popełnionego błędu, gdzie w zgodzie z Art. 53. § 7. kks. „Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu zabronionego bierze się pod uwagę rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra, wagę naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonej reguły ostrożności i stopień jej naruszenia.”.

Rodzaje stron procesowych i ich status prawny

Stroną jest podmiot który ma interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Strona występuje we własnym imieniu lub działa przez swojego przedstawiciela. Może to być podmiot występujący z żądaniem opartym na prawie karnym materialnym ukarania sprawcy za czyn mu zarzucany, lub podmiot przeciwko któremu żądanie takie jest skierowane.

Strony dzielimy na:

Strony czynne – to te które występują z żądaniem ukarania sprawcy czyli

  1. Oskarżyciel publiczny
  2. Oskarżyciel posiłkowy
  3. Oskarżyciel prywatny
  4. Powód cywilny
  5. W postępowaniu przygotowawczym – pokrzywdzony

Strony bierne – to te przeciwko którym żądanie jest skierowane, czyli

  1. Oskarżony
  2. W postępowaniu przygotowawczym – podejrzany.

Rozróżniamy również:

  1. Strony zastępcze
  2. Strony nowe

Przez strony zastępcze należy rozumieć podmioty które na podstawie upoważnienia ustawowego przejmują uprawnienia procesowe pokrzywdzonego przed zawiązaniem procesu karnego. Przykładem jest śmierć pokrzywdzonego przed rozpoczęciem procesu karnego. Wówczas prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać: jego małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo oraz osoba przysposabiająca i przysposobiona, a wypadku ich braku lub nieujawnienia- prokurator. (art. 52 k.p.k.)

O stronie nowej mówi się, gdy w miejsce zmarłego pokrzywdzonego w czasie trwania procesu występującego jako oskarżyciel posiłkowy (art. 58 k.p.k.),oskarżyciel prywatny (art. 61 k.p.k.), powód cywilny (art. 63 § 2 k.p.k.) występują osoby najbliższe , lub prokurator.

Stroną może być tylko podmiot mający zdolność procesową i legitymację procesową.

Zdolnością procesową nazywamy uprawnienie do stania się stroną stosunku spornego, a więc stania się stroną procesową. Zdolność procesowa może występować po stronie czynnej lub po stronie biernej. Po stronie czynnej zdolność procesową posiadają osoby fizyczne bez względu na wiek. Zdolność procesową ma także małoletni, ale jego prawa wykonuje ustawowy przedstawiciel.

Postępowanie w stosunku do nieletnich o czyny karalne ma zastosowanie w stosunku do osób które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat. Zdolność procesową czynną mają osoby prawne, a także instytucje państwowe lub społeczne, choćby nie miały osobowości prawnej. Podmioty te nie mają biernej zdolności procesowej, a więc nie mogą występować w procesie karnym w roli oskarżonego.

Legitymację procesową stanowi tytuł prawny do wystąpienia w konkretnym procesie w oznaczonej roli procesowej. Na przykład do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego jest uprawniony w zasadzie prokurator (art. 45 § 1 k.p.k.), a inny organ – na podstawie szczególnego upoważnienia ustawowego. Podobne uprawnienie do wystąpienia w roli oskarżyciela prywatnego, powoda cywilnego i oskarżyciela posiłkowego ma wyłącznie pokrzywdzony. Legitymacja procesowa różni się od zdolności procesowej tym że tytuł prawny do wystąpienia w roli strony procesowej, wiąże się z oznaczonym procesem karnym.

Poszczególne strony czynne

Oskarżyciel publiczny – Oskarżycielem publicznym jest organ państwa. Oskarżyciel publiczny występuje jako rzecznik państwa. Oskarżyciel publiczny, działając w procesie spełnia funkcję państwa, co zakłada, że jego interesem nadrzędnym jest interes społeczny. Oskarżycielem publicznym głównym w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, jest prokurator. Ma on pozycję nadrzędną. Oskarżycielem publicznym mogą być także inne organy państwowe, jako inni oskarżyciele publiczni:

a) działający zamiast prokuratora,

b) występujący zamiast lub obok prokuratora.

Inni to PIH, PIP – działają na mocy ustaw szczególnych, albo na mocy rozporządzenia ministra sprawiedliwości.

Pokrzywdzony – Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przestępstwem. Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej. Pokrzywdzony jest stroną tylko w stadium postępowania przygotowawczego. W postępowaniu przed sądem pokrzywdzony uzyskuje prawa strony kiedy wystąpi w postaci oskarżyciela prywatnego, posiłkowego lub powoda cywilnego Pokrzywdzony może sam wykonywać swe uprawnienia, jeśli posiada zdolność do czynności procesowych. W przeciwnym razie jego uprawnienia wykonuje przedstawiciel ustawowy.

Oskarżyciel posiłkowy – występuje w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego gdy złoży odpowiednie żądanie i zostanie w tym charakterze dopuszczony przez sąd do udziału w postępowaniu. Oskarżyciel posiłkowy działa obok oskarżyciela publicznego, od którego jest niezależny, oraz zamiast oskarżyciela publicznego gdy nie wniósł on aktu oskarżenia. (skarga subsydiarna).

Oskarżyciel prywatny – oskarżycielem prywatnym jest pokrzywdzony który wniósł i popiera oskarżenie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. Oskarżycielem prywatnym może być pokrzywdzony, a więc przede wszystkim osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzony staje się oskarżycielem prywatnym na skutek wniesienia skargi prywatnej (uproszczonego aktu oskarżenia). Skargę prywatną mogą także wnieść ustawowi przedstawiciele pokrzywdzonego, gdy jest małoletni lub ubezwłasnowolniony, lub strony zastępcze w razie śmierci pokrzywdzonego. Oskarżyciel prywatny uzyskuje pozycję strony procesowej. W wyjątkowych sytuacjach przestępstwo prywatnoskargowe może być ścigane z urzędu, tzn. bez inicjatywy pokrzywdzonego, a mianowicie w wypadkach:

1) ingerencji prokuratora,

2) postępowania z nieletnimi,

3) postępowania karnego w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych.

Ingerencja prokuratora może przybrać postać: wszczęcia postępowania – ma miejsce wówczas gdy pokrzywdzony nie wniósł skargi prywatnej., wstąpienia do postępowania już wszczętego – może być wykonane gdy pokrzywdzony wniósł już skargę do sądu i ją popierał. Skutkiem ingerencji jest to że postępowanie co do przestępstwa prywatnoskargowego toczy się z urzędu.

Powód cywilny – jest stroną czynną w zakresie dochodzonego roszczenia cywilnego w procesie karnym wynikającym z popełnionego przestępstwa. Dochodzenie roszczeń cywilnych w procesie karnym określa się nazwą powództwa cywilnego w procesie karnym ( proces adhezyjny). Mimo że powód cywilny posiada uprawnienia strony procesowej, to jednak doznają one pewnych ograniczeń. Ograniczenia te dotyczą dowodzenia. Powód cywilny może dowodzić istnienia tylko tych okoliczności, na których opiera swoje roszczenia, a więc faktów które mają wpływ na podstawę i wysokość dochodzonych roszczeń. Powód cywilny może zaskarżyć wyrok jako strona, co nie wyklucza wniesienie jedynej apelacji w sprawie przez powoda cywilnego.

Strony bierne

Oskarżony – Oskarżonym jest osoba przeciwko której wniesiono akt oskarżenia do sądu, a także osoba co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania. W znaczeniu szerszym nazwą oskarżony obejmuje się także podejrzanego. Za podejrzanego uważa się osobę co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

K.p.k. używa też nazwy osoba podejrzana np. w art. 237 § 4, art. 244§ 1, obejmując nią osobę, co do której istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła przestępstwo (gdy nie przedstawiono jej jeszcze zarzutów). W postępowaniu wykonawczym mamy do czynienia ze skazanym, co do którego zapadł prawomocny wyrok skazujący. Uprawnienia oskarżonego mieszczą się w ramach prawa do obrony.

Podstawowe prawo oskarżonego to prawo do obrony. Obrona występuje w znaczeniu formalnym i materialnym. W znaczeniu materialnym prawo do obrony i odpierania zarzutów, czyli jest to prawo do podejmowania przez oskarżonego i osoby trzecie wszelkich czynności mających na celu wyłączenie albo złagodzenie odpowiedzialności karnej. W znaczeniu formalnym prawo do obrony to prawo do posiadania obrońcy. Jednocześnie w procesie karnym można mieć trzech obrońców. Z tego prawa do obrony wynikają: 10 prawo do składania wyjaśnień, 2) prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania, 3) składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia.