Obowiązek społeczny:
Artykuł 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego stanowi, że każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję.
Jest to obowiązek społeczny, bo za jego niewykonanie nie grozi żadna kara. Obowiązek ten powinien wynikać z poczucia odpowiedzialności, uczciwości, uczulenia na zło i ludzką krzywdę.
Obowiązek prawny obywatela:
Jeżeli jednak przestępstwo charakteryzuje się szczególnie wysoką szkodliwością społeczną, obowiązek zawiadomienia o nich organów ścigania staje się obowiązkiem prawnym. Obowiązek taki wynika z art. 240 § 1 kk, który stanowi „Kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w:
art. 118 k.k. – ludobójstwo
art. 118a k.k. – ludobójstwo o charakterze terrorystycznym,
art.120 k.k. – stosowanie środków masowej zagłady
art. 121 k.k. – wytwarzanie, gromadzenie środków masowej zagłady,
art. 122 k.k. – ataki zbrojne na obiekty cywilne i neutralne,
art. 123 k.k. – zabójstwo wojenne
art. 124 k.k. – zbrodnie wojenne
art. 127 k.k. – zamach na niepodległość RP,
art. 128 k.k. – zdrada dyplomatyczna,
art. 130 k.k. – szpiegostwo,
art. 134 k.k. – zamach na życie Prezydenta RP,
art. 140 k.k. – zamach na jednostkę Sił Zbrojnych RP,
art. 148 k.k. – zabójstwo,
art. 163 k.k. – sprowadzenie katastrofy,
art. 166 k.k. – terrorystyczne przejęcia statku,
art. 189 k.k. – pozbawienie wolności
art. 189a k.k. – handel ludźmi,
art. 252 k.k. – wzięcie zakładnika,
nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega karze pozbawienia wolności.
Wyjątki: w myśl art. 240 § 2 kk, nie popełnia przestępstwa określonego, w § 1, kto zaniechał zawiadomienia, mając dostateczną podstawę do przypuszczenia, że wymieniony w § 1 organ wie o przygotowanym, usiłowanym lub dokonanym czynie zabronionym; nie popełnia przestępstwa również ten, kto zapobiegł popełnieniu przygotowywanego lub usiłowanego czynu zabronionego określonego w § 1. Natomiast w myśl art. 240 § 3 kk, nie podlega karze, kto zaniechał zawiadomienia z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym.
Osobą najbliższą (art.115 § 11 kk) jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu.
Obowiązek prawny instytucji:
Art. 304 § 2 kpk nakłada na instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, obowiązek niezwłocznego zawiadomienia o tym prokuratora lub Policję, a nadto obowiązek wykonania niezbędnych czynności zabezpieczających ślady i dowody przestępstwa przed ich zatarciem, do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia.
Z ramienia instytucji do zawiadomienia o przestępstwie zobowiązani są przede wszystkim osoby zajmujące kierownicze stanowiska, np. dyrektorzy, ich zastępcy, główni księgowi, kierownicy działów. Konsekwencje niedopełnienia obowiązku – art. 231 kk.
Na podstawie art. 572 Kodeksu postępowania cywilnego m.in. policja i inne instytucje mają cywilnoprawny obowiązek zawiadomić sąd rodzinny o zdarzeniach uzasadniających wszczęcie postępowania tego sądu z urzędu. Zaniechanie tego obowiązku może wyczerpywać znamiona art. 231 k.k.